Μάχες του μυαλού: Zωγραφίζοντας το τραύμα και την ελπίδα στην Ουκρανία
Σχεδόν τρία χρόνια μετά την κλιμάκωση του πολέμου στην Ουκρανία, το ανθρώπινο κόστος παραμένει τεράστιο. Κάθε μέρα, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που εργάζονται στις περιοχές Vinnytsia και Cherkasy βλέπουν τις επιπτώσεις αυτού του πολέμου, παρέχοντας παράλληλα υπηρεσίες αποκατάστασης και ψυχικής υγείας.
H εικονογράφος Ella Baron επισκέφθηκε τα προγράμματα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα σε αυτές τις δύο περιοχές ώστε να αποτυπώσει με τα σχέδιά της εικόνες που, όπως λέει η ίδια, «ξεπερνούν τις δυνατότητες μιας φωτογραφικής μηχανής».
Ακολουθούν μαρτυρίες και οι συνοδευτικές εικονογραφήσεις τους, που πραγματοποιήθηκαν τον Μάιο του 2025 από την Ella Baron. Τα σκίτσα και οι ιστορίες πίσω από αυτά αυτές δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα Guardian.
Η ιστορία της Olena
Όταν ρωτάω την Olena πού είναι το σπίτι της, μου μιλάει για τα σύννεφα στη Luhansk.
«Είναι πραγματικά όμορφα, σαν βουνά, γιατί εκεί δεν υπάρχουν ψηλά κτίρια», λέει. «Σπίτι είναι εκεί όπου ο ουρανός δεν έχει πυραύλους, μόνο σύννεφα και ήλιο και πουλιά και αεροπλάνα, αλλά όχι στρατιωτικά, ασφαλή, με επιβάτες. Το πιο σημαντικό είναι το συναίσθημα ότι μπορείς να κοιτάς τον ουρανό χωρίς να φοβάσαι. Γιατί μετά το 2022, έπρεπε να μάθω ξανά πώς να κοιτάζω τον ουρανό χωρίς φόβο».
Η πρώτη φορά που η Οlena εκτοπίστηκε λόγω των συγκρούσεων ήταν το 2014, σε ηλικία 19 ετών. Ανέβηκε σε ένα τρένο που δεν είχε προορισμό και κατέληξε στο Κίεβο, αναζητώντας παλιούς φίλους στο Facebook για να βρει κάπου να μείνει. Τελικά ξανάχτισε τη ζωή της στη Luhansk.
«Λάτρευα εκείνο το σπίτι… Το υπνοδωμάτιο των παιδιών είχε παστέλ ταπετσαρία με μπαλόνια… ο σύζυγός μου και εγώ φτιάξαμε ένα μεγάλο μπαλκόνι», λέει. «Είχαμε μια υπέροχη ζωή, δεν περιμέναμε να ξεσπάσει πόλεμος… ακόμη ένας πόλεμος. Τότε αρχίσαμε να ακούμε εκρήξεις, μετά είδαμε τους πρώτους πυραύλους στον ουρανό, τις αναχαιτίσεις… τα παιδιά ήταν τρομοκρατημένα».
Όταν έγινε η εισβολή, η Olena και η οικογένειά της κατέφυγαν στη Vinnytsia.
«Νιώθω σαν να έχω δύο ζωές. Μέρος της ψυχής μου έχει μείνει εκεί, σε εκείνη τη ζωή. Έτσι, είμαι εδώ, αλλά ταυτόχρονα είμαι και εκεί».
Όταν τη ρωτώ τι ελπίζει για το μέλλον, μου απαντά: «Δεν βλέπω το μέλλον, προς το παρόν. Ζω στο παρόν… Απλά σκέφτομαι: «Ξύπνησα το πρωί, δόξα τω Θεώ, πήγα στη δουλειά, δόξα τω Θεώ. Τα παιδιά μου πήγαν στο σχολείο, δόξα τω Θεώ»».
Έχει τατουάζ με τις φωτογραφίες των παιδιών της στα χέρια της. Μου δείχνει και τα άλλα τατουάζ της.
«Όλα έχουν σχέση με τον πόλεμο… είναι σαν ουλές», λέει.
Της δείχνω τα δικά μου τατουάζ και μερικά από τα σχέδιά μου. Και στην Olena αρέσει να ζωγραφίζει. Μου δείχνει μια φωτογραφία από έναν πίνακά της: ένας δρόμος που οδηγεί σε ένα μικρό σπίτι πάνω σε ένα λόφο με λαμπερό κίτρινο σιτάρι. Ο ουρανός είναι σκούρος μπλε, γιατί, όπως λέει η Olena, «έρχεται καταιγίδα».
Δείχνει το μοναδικό φωτισμένο παράθυρο του σπιτιού. «Το πρόσθεσα για να συμβολίζει την ελπίδα», λέει.
Την ρωτάω αν αυτό το σχέδιο είναι ένα πραγματικό μέρος όπου έχει ζήσει. Αλλά μου απαντά: «Όχι, είναι ένα αφηρημένο μέρος, ένα σπίτι στην καρδιά».
H ιστορία του Roman
Το 2022, ο Roman παραιτήθηκε από τη δουλειά του και εντάχθηκε σε μια ιατρική ομάδα για τη συλλογή τραυματιών και νεκρών στρατιωτών. Λέει ότι «μερικές φορές τα μέλη των σωμάτων εκτοξεύονταν στα δέντρα».
Όταν το drone εξερράγη, τα πόδια του δεν εκτοξεύτηκαν τόσο μακριά. Κατέληξαν στο κουτί δίπλα του στο ιατρικό κέντρο σταθεροποίησης, ακόμα με τα παπούτσια τους.
«Θυμάμαι που κοίταζα τα πόδια μου στο κουτί, χωρισμένα από μένα», λέει ο Roman. «Φοβήθηκα πολύ όταν συνειδητοποίησα ότι δεν μπορούσα να ανακτήσω αυτό το κομμάτι του παρελθόντος μου, ότι το μέλλον μου θα ήταν πολύ διαφορετικό. Ήμουν πολύ λυπημένος που έπρεπε να αποχαιρετήσω αυτό που βρισκόταν στο κουτί… Τότε συνειδητοποίησα ότι ήταν πολύ νωρίς για να πεθάνω. Δεν είχα αποχαιρετήσει την οικογένειά μου ούτε είχα τελειώσει το σπίτι που τους έχτιζα».
Όταν ο Roman άρχισε να χτίζει το σπίτι πριν από σχεδόν είκοσι χρόνια, πήγε στην τράπεζα για να πάρει δάνειο από μια πολύ όμορφη γυναίκα με ανοιχτά ξανθά μαλλιά.
«Της είπα τα πάντα για το σπίτι και εκείνη είπε: «Ίσως μια μέρα να μου το δείξεις». Πήρα τον αριθμό της και την προσκάλεσα για καφέ», λέει.
Ο Roman και η Tania παντρεύτηκαν λίγο μετά και τώρα έχουν δύο παιδιά: τον Olexi, που είναι 12 ετών, και τον Ivan, που είναι 21 ετών. Το σπίτι τους είναι σχεδόν έτοιμο – λευκοί κίονες και μπλε τοίχοι – με μόνο μερικά κεραμίδια να μένουν να τοποθετηθούν στη στέγη, και ίσως και μια πισίνα. Ο Roman μου λέει πόσο άρεσε στην οικογένειά του να κολυμπά στη θάλασσα της Οδησσού.
«Πηγαίναμε όλοι μαζί, αλλά αν φανταστώ ότι επιστρέφω, υπάρχει ένα πράγμα για το οποίο αναρωτιέμαι: πώς θα μπορέσω να μπω στη θάλασσα;» ρωτάει. «Μπορείς να κολυμπήσεις με πρόσθετο μέλος;»
Δεν ξέρω την απάντηση, αλλά μετά από μια μακρά παύση, ο Roman την ξέρει: «Ο μεγαλύτερος γιος μου, ο Ivan, πηγαίνει στο γυμναστήριο. Οι μύες του είναι ακόμα μεγαλύτεροι από τους δικούς μου. Μπορεί να με κουβαλήσει στην πλάτη του στη θάλασσα. Θα κολυμπήσω μαζί του. Μετά θα με βγάλει από το νερό, θα με βάλει στην καρέκλα και θα ξαναφορέσω το πρόσθετο μέλος μου. Έτσι θα γίνει».
Ο Roman λέει ότι τηλεφώνησε στη γυναίκα του από το νοσοκομείο για να της πει ότι έχασε τα πόδια του, αλλά να μην ανησυχεί γιατί όλα είναι καλά και τίποτα δεν έχει αλλάξει.
«Δεν θέλω να αλλάξει τίποτα», λέει.
Η ιστορία της Tetiana
Η Tetiana κλαίει σιωπηλά καθ’ όλη τη διάρκεια της συνομιλίας μας. Λέει ότι δεν θέλει να σταματήσει ή να παραλείψει καμία ερώτηση· με κοιτάζει πάντα κατευθείαν στα μάτια. Ο γιος της, ο Maksym, γεννήθηκε το 1995, την ίδια χρονιά με εμένα. Σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια των μαχών στο Ντόνετσκ στις 8 Μαΐου 2022.
«Δεν είναι δυνατόν να περιγράψω το βάρος του πόνου που κουβαλάω», λέει. «Τον σκέφτομαι κάθε μέρα, όταν ξυπνάω, όταν κοιμάμαι. Μερικές φορές, όταν περπατάω και βλέπω έναν νεαρό που μοιάζει με τον γιο μου – ψηλό, ευγενικό, δυνατό – σκέφτομαι: “Kάποτε είχα ένα τέτοιο αγόρι”».
Λέει ότι η θλίψη της είναι «σαν τον βραδινό ουρανό, σαν το λυκόφως – υπάρχει ακόμα λίγο φως εκεί, και το φως είναι όλο ο Maksym».
Η Tetiana γεννήθηκε στη Ρωσία και ήρθε στην Ουκρανία το 1974. Μου λέει ότι προέρχεται από οικογένεια σιδηροδρομικών υπαλλήλων και ότι εργάστηκε εκεί για 40 χρόνια.
«Εκεί γνώρισα τον άντρα μου», λέει. «Θέλαμε ο Maksym να εργαστεί και αυτός στους σιδηροδρόμους, αλλά από μικρός ονειρευόταν να γίνει στρατιωτικός».
Όταν ήταν μικρός, ο Maksym συνήθιζε να παίζει Zarnytsia στο δάσος. Είναι ένα παλιό σοβιετικό παιχνίδι πολέμου. Το όνομα μεταφράζεται από τα ρωσικά ως «θερμή αστραπή».
«Έτσι θα τον θυμάμαι πάντα, να τρέχει στο δάσος», λέει η Tetiana. «Υπάρχει μια φωτογραφία του νεκρού σώματός του που τράβηξε ο διοικητής του. Ακόμα δεν την έχω δει. Δεν μπορώ. Ας μείνει ζωντανός για μένα, για το υπόλοιπο της ζωής μου».
Μου λέει ότι ήταν «πάντα στρατιωτικός – αγαπούσε τη χώρα του».
Αλλά ήταν και ευγενικός. Στα χαρακώματα, τάιζε τις αδέσποτες γάτες και της έστελνε φωτογραφίες τους. Λέει ότι της τηλεφωνούσε για να της πει: «Μην ανησυχείς, μαμά, όλα θα πάνε καλά».
Η ιστορία της Nataliia
Συναντώ τη Nataliia σε μια ομάδα υποστήριξης γυναικών στη Vinnytsia για πρόσφυγες από την Kherson. Σήμερα, φτιάχνουν λουλούδια από πολύχρωμα σύρματα. Τα παράθυρα της αίθουσας της κοινότητας είναι γεμάτα με λουλούδια που η Nataliia καλλιεργεί σε μικρά γλαστράκια.
Μου μιλάει για τον κήπο της, πίσω στην Kherson, όπου ζούσε πριν από την εισβολή. 200 τετραγωνικά μέτρα, γεμάτα βερικοκιές, αμπέλια και λουλούδια. Τα αγαπημένα της ήταν τα ροζ τριαντάφυλλα. Μου δείχνει φωτογραφίες που τράβηξε πρόσφατα ένας φίλος της που έμεινε πίσω. Το σπίτι τους έχει καταστραφεί ολοσχερώς, αλλά τα τριαντάφυλλα στον κήπο εξακολουθούν να ανθίζουν.
Τώρα η Nataliia ζει με την οικογένειά της σε ένα μικρό διαμέρισμα στη Vinnytsia.
«Δεν υπάρχει κήπος, αλλά ένα παράθυρο», λέει. «Για τα γενέθλιά μου μου έδωσαν ένα τεράστιο μπουκέτο, και μερικές ρίζες! Τώρα έχω επτά μεγάλους θάμνους στο νερό στο πάτωμα μπροστά από το παράθυρο».
Λέει ότι η οικογένειά της την θεωρεί τρελή, εκτός από την 9χρονη εγγονή της, την Annia, που επίσης ασχολείται με τα λουλούδια. Ο πατέρας της Annia, γιος της Nataliia, της αγοράζει πάντα λουλούδια από το σούπερ μάρκετ όταν επιστρέφει από το μέτωπο.
«Τα λουλούδια είναι σαν μια ανάμνηση από το σπίτι», λέει.
«Η ειρήνη είναι η ανάμνηση της ζωής που ζούσαμε εκεί. Εδώ, απλά περιμένουμε… η ψυχή μου είναι στον κήπο του σπιτιού μου στην Kherson».
Καθώς η Nataliia μιλάει, οι άλλες γυναίκες στρίβουν τα συρματάκια φτιάχνοντας διακοσμητικά λουλούδια. Η Svitlana, επίσης πρόσφυγας από την Kherson έχει χέρια που τρέμουν τόσο έντονα που η Nataliia την βοηθάει με τα δύσκολα κομμάτια. Όταν της λέω για τα σκίτσα που ετοιμάζω, μου απαντά: «Καμία εικόνα δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτό που έχουμε ζήσει».
«Τι σημαίνει να έχεις τα πάντα, να είσαι μαζί με όλη την οικογένειά σου στο σπίτι σου και μετά να ζεις στο δρόμο», λέει η Nataliia.
Έχει δίκιο.
Οι δράσεις των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στις περιοχές Cherkasy και Vinnytsia
Από τον Φεβρουάριο του 2022, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει προκαλέσει δραματική αύξηση του αριθμού των ασθενών με μακροχρόνιες βλάβες που απαιτούν πολύπλοκη περίθαλψη, όπως τραύματα από εκρήξεις, από θραύσματα και ακρωτηριασμούς, τα οποία απαιτούν εντατική, εξειδικευμένη περίθαλψη, επιβαρύνοντας επιπλέον το σύστημα υγείας της χώρας.
Ανταποκρινόμενοι στις αυξημένες ανάγκες, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα πρώιμης αποκατάστασης στο νοσοκομείο Cherkasy στην κεντρική Ουκρανία τον Μάρτιο του 2023. Το πρόγραμμα αυτό παρέχει φυσιοθεραπεία, ψυχολογική υποστήριξη και νοσηλευτική φροντίδα για την αντιμετώπιση των σύνθετων αναγκών των ασθενών που έχουν τραυματιστεί στον πόλεμο, σε πρώιμο στάδιο της αποθεραπείας τους.
Η ψυχική υγεία είναι επίσης κεντρικής σημασίας για τη φροντίδα που παρέχουν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα στην Ουκρανία. Το 2023, άρχισαν να προσφέρουν στην Vinnytsia εξειδικευμένες ψυχοθεραπευτικές υπηρεσίες σε άτομα που παρουσίαζαν συμπτώματα μετατραυματικού στρες σχετιζόμενου με τον πόλεμο. Τον Σεπτέμβριο του 2024 άνοιξε ένα ειδικά σχεδιασμένο κέντρο ψυχικής υγείας. Σε αυτό το κέντρο, προσφέρουν ατομικές ψυχολογικές συνεδρίες, καθώς και συνεδρίες για τα μέλη των δικτύων υποστήριξης των ασθενών. Παρέχουν επίσης στους ασθενείς τεχνικές που τους βοηθούν να μειώσουν τα συμπτώματα, να αυξήσουν τις δεξιότητες αντιμετώπισης και να μειώσουν τις συνέπειες του τραυματικού στρες.
Πηγή: www.news247.gr
