Τι συνέβη στα Δεκεμβριανά του 1944

Cybersecurity•3 Δεκεμβρίου 2025 στις 06:29•4′ ανάγνωση

Τα Δεκεμβριανά του 1944 σημάδεψαν τη μεταπολεμική Ελλάδα. Η σύγκρουση ανάμεσα στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, τις κυβερνητικές δυνάμεις και τους Βρετανούς μετέτρεψε την Αθήνα σε πεδίο μάχης για 33 ημέρες, αλλάζοντας οριστικά την πορεία της χώρας.

Η 3η Δεκεμβρίου 1944 έμεινε στην ιστορία ως η ημέρα που άνοιξε τον κύκλο των Δεκεμβριανών – μιας σύγκρουσης που καθόρισε τη μεταπολεμική πορεία της Ελλάδας. Μόλις λίγες εβδομάδες μετά την απελευθέρωση από τη γερμανική Κατοχή, η Αθήνα μετατράπηκε σε πεδίο μάχης, καθώς οι βρετανικές δυνάμεις και οι κυβερνητικοί σχηματισμοί συγκρούστηκαν με τις λαϊκές δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ο αγώνας δεν ήταν μόνο στρατιωτικός· είχε στον πυρήνα του τη διεκδίκηση της πολιτικής κυριαρχίας σε μια χώρα εξαντλημένη από πολέμους, πείνα και κατοχική βία.

Το φορτισμένο σκηνικό μετά την Απελευθέρωση

Μετά τον Οκτώβριο του 1944, η Ελλάδα εισήλθε σε μια νέα, εξίσου δύσκολη εποχή. Η κοινωνία προσπαθούσε να βρει τα πατήματά της και να εξέλθει από την κρίση, οι πληγές της Κατοχής ήταν ακόμη ανοιχτές και το ζήτημα της τιμωρίας των συνεργατών των ναζί παρέμενε σε εκκρεμότητα. Το ΕΑΜ, που είχε αναλάβει την κύρια ευθύνη της Αντίστασης, προσδοκούσε ότι θα συμμετείχε ισότιμα στη διαμόρφωση της νέας πολιτικής τάξης.

Λίβανος και Καζέρτα – συμφωνίες υπό βρετανική εποπτεία

Στις διασκέψεις του Λιβάνου και της Καζέρτας επιχειρήθηκε να καθοριστεί η πορεία της χώρας. Η κυβέρνηση Παπανδρέου δεσμεύτηκε σε συνεργασία όλων των αντιστασιακών οργανώσεων, αλλά στην πράξη κινήθηκε διαφορετικά. Η άρνηση να αποκηρυχθούν τα Τάγματα Ασφαλείας, η επαναφορά προσώπων με σκοτεινό κατοχικό παρελθόν και η δημιουργία σώματος Εθνοφυλακής που στελεχώθηκε κυρίως από πρώην ταγματασφαλίτες, όξυνε ραγδαία το κλίμα.

Με τη Συμφωνία της Καζέρτας, όλες οι ελληνικές δυνάμεις τέθηκαν υπό τη διοίκηση του Βρετανού στρατηγού Σκόμπυ. Η βρετανική επιρροή έγινε πλέον καθοριστικός παράγοντας των εξελίξεων.

Η κρίση πυκνώνει

Η καθοριστική στιγμή ήρθε την 1η Δεκεμβρίου 1944, όταν ο Σκόμπυ διέταξε την αποστράτευση όλων των ανταρτικών δυνάμεων. Ο Σαράφης αρνήθηκε, επιμένοντας ότι τέτοιες αποφάσεις ανήκουν στην ελληνική κυβέρνηση. Η Αριστερά αποχώρησε από το κυβερνητικό σχήμα, και η πόλωση κορυφώθηκε.

Παράλληλα, η κυβέρνηση ενίσχυσε τις αμφιλεγόμενες δυνάμεις της Ορεινής Ταξιαρχίας και της αστυνομίας υπό τον Άγγελο Έβερτ, ενώ καταργήθηκαν θεσμοί που είχε θεσπίσει η ΠΕΕΑ στις ελεύθερες περιοχές, όπως η Λαϊκή Δικαιοσύνη.

Η 3η Δεκεμβρίου – η διαδήλωση που βάφτηκε με αίμα

Το πρωί της Κυριακής 3 Δεκεμβρίου 1944, χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν ειρηνικά στο Σύνταγμα. Ήταν η μεγαλύτερη διαδήλωση μετά την Απελευθέρωση. Λίγο μετά τις 11, αστυνομικές δυνάμεις και φιλοκυβερνητικοί ένοπλοι πυροβόλησαν στο πλήθος από τα Παλαιά Ανάκτορα, πίσω από τα βρετανικά τανκ. Ο απολογισμός ήταν τραγικός: 24 νεκροί, εκατοντάδες τραυματίες.

Ήταν η σπίθα που άναψε τις μάχες των επόμενων 33 ημερών. Η Αθήνα γνώρισε βομβαρδισμούς, επιθέσεις με βρετανικά αεροσκάφη και τανκ, ενώ ο αποκλεισμός των τροφίμων από τις βρετανικές δυνάμεις προκάλεσε νέα ανθρωπιστική κρίση. Οι Βρετανοί έδρασαν στην Αθήνα με αεροπλάνα, ρουκέτες και πολυβόλα, επιχειρούσαν αδιακρίτως με αποτέλεσμα να υπάρχουν θάνατοι αμάχων.

Καθοριστικές μάχες

Μάχη του Μακρυγιάννη (7–10 Δεκεμβρίου 1944). Η πιο εμβληματική και αποφασιστική μάχη των Δεκεμβριανών. Ο ΕΛΑΣ εξαπέλυσε συντονισμένη επίθεση στο στρατόπεδο της Αστυνομίας στου Μακρυγιάννη, που αποτελούσε ισχυρό προπύργιο των κυβερνητικών δυνάμεων και τελικό σημείο άμυνας των Βρετανών στην Αθήνα. Παρά την προώθηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στα πρώτα οχυρά, η μάχη έγειρε υπέρ των αμυνόμενων χάρη στην άφιξη 15 βρετανικών αρμάτων Sherman, βαρέος οπλισμού και αεροπορικής υποστήριξης, ενώ βρετανικές δυνάμεις είχαν τοποθετήσει πολυβόλα στην Ακρόπολη που έβαλαν κατά του ΕΛΑΣ.
Η αποτυχία κατάληψης του Μακρυγιάννη θεωρείται στρατηγική καμπή των Δεκεμβριανών.

Μάχη στο Θησείο και στο κέντρο της Αθήνας. Οι μάχες στο Θησείο, γύρω από το Μοναστηράκι και την Πλάκα, υπήρξαν από τις σκληρότερες οδομαχίες. Ο ΕΛΑΣ αξιοποίησε τα στενά και τα υψώματα για να αποκλείσει κυβερνητικές θέσεις, ενώ οι Βρετανοί απάντησαν με επιθέσεις από τανκ, όλμους και χαμηλές διελεύσεις αεροσκαφών. Για μέρες οι γραμμές άλλαζαν συνεχώς χέρια, με σοβαρές απώλειες και για τις δύο πλευρές. Οι επιχειρήσεις στο ιστορικό κέντρο έδειξαν πόσο αιματηρή και ασφυκτική ήταν η μάχη για τον έλεγχο της πρωτεύουσας.

Μάχη της Καισαριανής. Η Καισαριανή υπήρξε προπύργιο του ΕΛΑΣ και από τις τελευταίες περιοχές που αντιστάθηκαν σθεναρά στις βρετανικές επιχειρήσεις. Τα υψώματα γύρω από το Σκοπευτήριο και το φυσικό ανάγλυφο μετέτρεψαν τη συνοικία σε ισχυρό αμυντικό κόμβο. Σκληρές συγκρούσεις σημειώθηκαν ανάμεσα σε μονάδες του ΕΛΑΣ και βρετανικά τεθωρακισμένα και πυροβολικό. Η πτώση της Καισαριανής άνοιξε τον δρόμο προς τις ανατολικές συνοικίες και επιτάχυνε την τελική επικράτηση των βρετανικών δυνάμεων.

Επίσης σημαντικές μάχες ήταν της Καλλιθέας και του Πειραιά.

RAF. Στο Κεφαλάρι ο ΕΛΑΣ με 1.000 μαχητές πραγματοποίησε επιτυχημένη επιχείρηση και κατέλαβε τα ξενοδοχεία στα οποία διέμενε το προσωπικό της RAF. Είναι η μοναδική καταγεγραμμένη περίπτωση στην οποία ολόκληρο αρχηγείο της RAF παραδόθηκε σε αντίπαλες δυνάμεις.

Τι άφησε πίσω του ο Δεκέμβρης

Τα Δεκεμβριανά δεν ήταν μια «στιγμιαία» σύγκρουση. Ήταν η κορύφωση μιας μακράς πολιτικής αντιπαράθεσης και προανάκρουσμα του Εμφυλίου που θα ακολουθούσε. Η στάση των Βρετανών, που επέμειναν σε στρατιωτική λύση αντί για διαπραγματεύσεις, διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την πολιτική πορεία της Ελλάδας για δεκαετίες.

Η 3η Δεκεμβρίου 1944 παραμένει μια από τις πιο σκοτεινές, αλλά και καθοριστικές ημερομηνίες της σύγχρονης ιστορίας μας – μια μέρα που θυμίζει πως η πάλη για δημοκρατία και αξιοπρέπεια συχνά γράφεται με βαρύ τίμημα.